Vorige week heb ik over mijn persoonlijke ervaring met ongesteldheid geschreven. Nu de volgende stap. Hoe wordt menstruatie door de maatschappij gezien? Ik zal kort maar krachtig twee invloedrijke representaties bespreken: religieuze teksten en advertenties. In mijn ogen dragen deze twee representaties bij aan het idee dat menstruatie niet te zien en onbespreekbaar moet zijn.
In de meeste religies moeten vrouwen zich aan bepaalde voorschriften houden als ze ongesteld zijn. Zo beschouwen zowel het Jodendom, Hindoeïsme en de Islam vrouwen tijdens hun menstruatie als onzuiver en bevlekt, waardoor de vrouw moet worden gescheiden van niet-menstruerende mensen of objecten. Zo schrijft de Islam voor dat seks tijdens haar ongesteldheid verboden is, en dat zij niet mag participeren in religieuze activiteiten. Of die voorschriften nu worden opgevolgd of niet, het gedachtegoed van deze religies heeft al eeuwenlang invloed op onze kijk op maatschappelijke taboes (zie ook: homoseksualiteit). Zo leren godsdiensten ons dat menstruatie vies en bevuilend is; het is dus beter voor vrouwen om hun ongesteldheid te verbergen zodat zij niet als vuil worden gezien, en om zich beter te kunnen mengen in maatschappij.
Een van de meest in het oog springende representaties van menstruatie zijn advertenties van maandverband en tampons. Waarom willen we deze producten kopen? Om geurtjes tegen te gaan, om onze zelfverzekerdheid weer terug te krijgen omdat we niet meer bang te zijn om door te lekken. Met andere woorden: om ervoor te zorgen dat niemand iets merkt van onze ongesteldheid. Reclames benadrukken thema's als het terugkrijgen van het gevoel van 'veiligheid' en 'zelfverzekerdheid' sterk, waardoor ze zowel inspelen op het versterken van het taboe (vrouwen moeten zich veilig voelen in plaats van bang te zijn dat hun ongesteldheid gezien wordt) als wel indirect het taboe benoemen (vrouwen voelen zich onzeker, bang om betrapt te worden op hun menstruatie). Ongesteldheid moet onzichtbaar zijn, of "discreet" zoals de bovenstaande Always advertentie het noemt, dat lijkt het belangrijkst; zelden wordt bijvoorbeeld echt bloed in beeld gebracht, maar wordt er een blauwe vloeistof gebruikt om het effect van bloed aan te geven. De advertentie aan het begin van het artikel speelt duidelijk in op een feministische tendens in de reclamewereld met het eerste deel van de slagzin, "Vrouwen horen niet onzichtbaar te zijn...", om aan te geven dat er een zichtbare plaats moet zijn voor vrouwen in de maatschappij. Dat is allemaal leuk en aardig, maar tegelijkertijd moet "hun bescherming" wél "onzichtbaar" zijn, waardoor het menstruale taboe (en in dit geval ook "licht urineverlies") nog steeds onbespreekbaar blijven. Door deze representaties worden vrouwen ook nog eens neergezet als onzekere wezens, die tijdens hun ongesteldheid alleen maar aan één ding denken: val ik niet op? Hebben anderen het niet door?
Wat zijn wél goede voorbeelden van representaties van menstruatie? Wat betreft de reclame-sector zijn er een paar voorbeelden. In Amerika heeft Kotex, een tampon-bedrijf, een aantal reclames gemaakt die er geen doekjes om winden en zelfs de draak steken met andere tamponreclames, zoals de reclame hierboven. De vrouw in deze reclame associeert niets negatiefs met haar menstruatie, maar eerder vrolijkheid en activiteit. Hoewel dit misschien ook weer onrealistisch is, is het wel een fijne tegenhanger van de onzekere vrouwen die in andere reclames voorkomen. Het leukst vind ik misschien wel de onderstaande reclame, waar de mythes van de tampon en menstruatie worden besproken met veel (zelf)spot, en waar vrouwen worden aangeduid met "is ongesteld sinds 1952" en een echte "ongesteldheidshistoricus" aan het woord komt. Niet alleen roept de reclame op om menstruatie terug te brengen in de publieke sfeer, maar geeft de reclame ook indirect aan hoe onzinverhalen over ongesteldheid worden doorgegeven van moeder op dochter: onze taboes op dit onderwerp zijn dus geïnternaliseerd door vrouwen zelf.
Ook deze 'goede' reclames worden gemaakt door bedrijven: dit is feminisme met een winstoogmerk. Ik probeer skeptisch te zijn tegenover bedrijven die op de feministische trend willen surfen om geld te verdienen en naamsbekendheid te creëeren in plaats van echt tegen genderongelijkheid te strijden. We moeten dus maar zien hoe lang Kotex het volhoudt; op hun website komen de bekende verhalen de angst voor doorlekken en het terugwinnen van zelfverzekerdheid tijdens de menstruatie dankzij Kotex weer terug - niet erg empowering dus.
Wat voor een effect hebben deze representaties? In een introductie voor een speciale editie over menstruatie van het wetenschappelijk tijdschrift Women's Studies, beweren Bobel en Kissling (2011) dat representaties van ongesteldheid een van de vele manieren is om het vrouwelijk lichaam en de vrouw onder controle te houden. Door middel van onbewuste en geïnternaliseerde maatschappelijke ideeën weet de vrouw hoe ze zich 'moet' gedragen tijdens haar ongesteldheid. Bovendien is het ook een kapitalistisch project: bedrijven verdienen continu aan het ontwikkelen van nieuwe producten gebaseerd rondom het taboe rondom ongesteldheid - bijvoorbeeld maandverband "om nare geurtjes tegen te gaan". Zo wordt het vrouwelijk lichaam niet alleen in toom gehouden, maar ook tot product gemaakt. Denk daar maar eens aan als je weer eens langs het 'vrouwelijke hygiëne-schap' loopt in de drogist.
Geen opmerkingen :
Een reactie posten